امروزه با پیشرفت علوم ، استفاده از فن آوری های جدید مانند دریافت و پردازش داده ها ( از طریق ماهواره ) ، استفاده از نرم افزار ها و سیستم های پردازش اطلاعات ، نقش مهمی در مدیریت منابع محدود آب وخاک دارد . استفاده از اطلاعات سیستم سنجش ازدور ماهواره ای با توجه به ویژگی های منحصر بفرد آن از قبیل دید وسیع و یکپارچه ، استفاده از قسمت های مختلف طیف الکترومغناطیسی برای ثبت خصوصیت پدیده ها ، پوشش های تکراری و سرعت انتقال و تنوع اشکال داده ها ، امکان بکارگیری سخت افزار ها و نرم افزار های ویژه رایانه ای ، در سطح دنیا با استقبال زیادی روبرو شده است ، و به عنوان ابزاری مناسب در ارزیابی و نظارت ، کنترل و مدیریت منابع آب و خاک ، جنگل ، مرتع ، کشاورزی و محیط زیست بکار گرفته شده و به مرور بر دامنه وسعت کاربری آن افزوده گردیده است .
در یکی دو دهه اخیر ، افزایش حجم اطلاعات قابل دسترس و لزوم ترکیب این اطلاعات باعث شکل گیری فن دیگری به نام سیستم های اطلاعات جغرافیایی شده است . سیستم های اطاعات جفرافیایی ، نرم افزار هایی هستند که زمینه ورود داده ها ، مدیریت و تحلیل آنها و تهیه محصول خروجی را فراهم می آورد . امروزه در زمینه آبیاری و زهکشی کاربرد وسیع سنجش از دور و سیستم های اطلاعات جغرافیایی در مطالعات آبیاری و زهکشی ،شوری ، ماندابی اراضی ، مدیریت پروژه های بزرگ آبیاری و ارزیابی عملکرد آنها گزارش شده است .
داده ها و پارامتر های موجود در شبکه های آبیاری و زهکشی بواسطه وجود جنبه های مختلف فنی ، مدیریتی ، اجتماعی و اقتصادی ، از گستردگی بسیار زیادی برخوردار است . بطوریکه حجم اطلاعات کاغذی مربوط به یک شبکه از مرحله مطالعاتی تا بهره برداری می تواند فضای مفید زیادی را از محیط اداری اشغال نماید .
یکی ازموثرترین راه های حفاظت ، نظم دهی ، دسترسی آسان و کوچک کردن حجم اطلاعات ، بکار گیری نرم افزار های سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) می باشد .
سیستم های اطلاعات جغرافیایی قادر است کلیه داده ها و اطلاعات مکانی و توصیفی شبکه های آبیاری را در یک محیط کامپیوتری یکپارچه نماید و به صورت آسان در اختیار کاربران قرار دهد . در محیط های نرم افزاری (GIS ) امکان ایجاد لایه های مختلف اطلاعاتی شامل :‹‹ تصاویر ›› ، ‹‹ اعداد وارقام ›› و ‹‹ متن نوشتاری ›› فراهم می باشد و می توان بعد از ورود اطلاعات ، بر حسب نیاز ، بخشی از اطلاعات مورد نیاز را فرا خواند .
از جمله لایه های اطلاعاتی که می توان در نرم افزار هایGIS قرار داد تصاویر یا طرح های گرافیکی از شبکه های آبیاری و زهکشی می باشد که عمدتأ شامل نقشه ها و موقعیت های شماتیکی می باشد که از آن جمله می توان به مواردی همچون نقشه کانال ها ، زهکش ها ، نقشه شماتیکی مزارع ، نوع محصولات کشت شده ، نقشه طبقه بندی اراضی و … اشاره کرد .
قسمت های زیادی از اطلاعات شبکه ها شامل آمار و ارقام می باشد که هر بخش از آنها می توانند لایه ای از اطلاعات را در محیط نرم افزاری GIS به خود اختصاص دهند که شامل اطلاعات کانال ها ، زهکش ها ، چاه ها ، عملکرد محصولات زراعی ، راندمان آبیاری ، وضعیت آبگیر ها و ده ها پارامتر دیگر می باشد .
بخش آخر شامل اطلاعات تفضیلی یا نوشتاری شبکه های آبیاری و زهکشی می باشد که می توان آنها را نیز در لایه های مختلف اطلاعاتی در نرم افزار های GIS قرار داد.
این لایه ها می تواند شرح تفضیلی وقایع ، اقدامات انجام شده ، روش حل مشکلات ، توصیه های لازم برای راهبری شبکه باشد . کاربر می تواند بر حسب نیاز خود اطلاعات یک لایه یا اطلاعات لایه های مختلف را بطور همزمان مورد استفاده ویا نقد وبررسی قرار دهد .
کاربرد فن سنجش از دور(RS ) در مطالعات مختلف مرتبط با آبیاری و زهکشی دارای سه مبنای عمده به شرح زیر می باشد . لازم است هر یک از موارد زیر به صورت جداگانه یا با هم برای کاربرد هایی که در بخش بعد ذکر می شوند برداشت گردند .
الف – روندیابی فعالیت های آبیاری و زهکشی در سطوح وسیع
ب – شناسایی نوع ومیزان عملکرد محصولات و خطرات شوری اراضی
ج – تهیه نقشه مزارع ، مرز واحد ها و جنبه های حقوقی
برای دسته الف ، برداشت تصاویر تکراری مورد نیاز است ، دسته دوم بر مبنای تصاویر چند طیفی که برای پایش منابع زمینی پیش بینی شده است استوار است و جهت تهیه موارد دسته (ج) بایستی تصاویر با دقت بالا تهیه شوند تا شناسایی عوارض زمینی کوچک نیز امکان پذیر باشند . شایان ذکر است که تصاویر ماهواره ای همیشه ورودی سیستم های اطلاعات جغرافیایی را تشکیل می دهند ، بدین معنی که پس از برداشت تصاویر ماهواره ای ، آنها در GIS ذخیره ، پردازش و مورد استفاده قرار خواهند گرفت .
روش سنتى تبدیل داده ها به دانش، متکى به تجزیه، تحلیل و تفسیر دستى است. این تجزیه و تحلیلهاى دستى مجموعه هاى داده اى بسیار کند، گران و موضوعى است. در حقیقت با رشد نمائى حجم داد ه ها، این نوع تجزیه و تحلیل ها در بسیارى از حوزه ها، غیر عملى مى گردد. در حالى که ارزش واقعى چنین داده هایى در توانایى استخراج گزارشهاى مفید و شناسایى رونده رویدادهاى جالب است . پشتیبانى از تصمیم گییها و سیاستها بر مبناى تجزیه ، تحلیل ها و استدلالیهاى آمارى و کشف داده ها به منظور دستیابى به اهداف عملیاتى و اجرایى مى باشد. سیستمهاى کشف دانش، این امکان را به کاربر مى دهند که بتواند انبوه داده هاى جمع آورى شده را تفسیر کنند و دانش نهفته در آن را استخراج نمایند. کاوش داده ها را مى توان بر روى بانکهاى اطلاعاتى مختلفى انجام داد. یکى از این بانکها بانکهاى اطلاعاتى فضایى است.
داده کاوى و کاوش داده ها روى داده هایى که داراى یک یا چند ویژگى مکانى، فضایى و یا جغرافیایى باشند داده کاوى فضایى نامیده میشود و خروجى آن دانش و معرفتى است که داراى خصوصیات فضایى جغرافیایى ، مانند مکان، جهت، فاصله، شکل هندسى و مانند آن باشد.
سیستمهاى اطلاعات جغرافیایى به طور عموم براى ذخیره و بازیابى داده هاى جغرافیایى به کار مى رود. این سیستمها توانایى شاخص دهى اطلاعات جغرافیایى و پرس و جوهاى مکانى را دارا هستند. داده ها ى موجود در در سیستمهاى اطلاعات جغرافیایى به دو دسته تقسیم مى شوند: داده هاى مکانى و داده هاى توصیفی. داده هاى مکانى داده هایى هستند که به نحوى با موقعیت جغرافیایى و مکانى اشیا موجود درسیستم مرتبطند و داده هاى توصیفى که سایر خصوصیات این اشیا را بیان میکنند.
در سیستمهاى اطلاعات جغرافیایى باتوجه به حجم بالاى اطلاعات، نیاز به کشف و استخراج داشن بسیار نمود پیدا میکند. پایگاه داده موجود در سیستم اطلاعات جغرافیایى مورد بررسى مبتنى بر داده هاى شبکه حمل و نقل است. این داده ها که به صورت روزانه از وضعیت جاده ها و خیابانهاى محدوده شهرى دریافت مى شود شامل موقعیت جغرافیایى، وضعیت مسیر، نام محور، متوسط ترافیک و … است. در این سیستم بخشى از اطلاعات مانند موقعیت و نام مسیرها از لحاظ زمین ثابت بوده و سایر اطلاعات همچون وضعیت مسیر متوسط ترافیک روزانه در دوره هاى زمانى مختلف به روز مى شود.
امروزه در مدیریت بحران سوانح به خصوص در شهرهاى بزرگ و پر ترافیک ایجاب مى نماید دسترسى به اطلاعات و داده ها توسط مدیران امداد رسانى و مرکز کنترل امدادرسانى آسان تر و سریعتر صورت بگیرد. اتفاقات غیر مترقبه مثل زلزله، سیل، آتش سوزى هاى مهیب و … همیشه به پراکندگى بیشتر مى انجامد لذا ضرورت داشتن مجموعه اطلاعات دقیق از مناطق مختل داخل شهرى و برون شهرى آن هم در اسرع وقت یک ضرورت است که ما سعى کرده ایم در این مقاله با استفاده از اطلاعات مجود در بانکها و سیستمهاى اطلاعات جغرافیایى همچون نواحى پر ترافیک، نقاط حادثه دیده، محل استقرار نیروهاى امدادى و استفاده از روشهاى و الگوریتمهاى داده کاوى روش دسترسى به بهترین مسیرها در کنترل بحران را ارائه نماییم.
امیدواریم دانش استخراج شده از این فرایند کاربردى بتواند راهکارى مناسب در تصمیم گیریهاى مختلف مدیران و علاقمندان قرار دهد.